Myel Bwola

13 min read

This to be edited for the various documents and assigned appropriate Knowledgebases and Categories

MARO: #

Mar’i aye mego ma onywal’i dako ma nywal’i latin. En yele ki tek’e weny me cobo peko ma tye i gang’i wun ki nyare. Maro dano me awora. Jo Agago pe moto cing maro, pe i’gudu bongo ne onyo jami kome mo kiken. Pe i’gudu awir ot pa maro.

Maro kwedo lok kom awobi ma onyuto miti ikom nyare.

Maro aye tedo keny pa nyare. En limo par nyare kare ki kare me miyo tam wek gang pa nyare pe ku bale.

Ka i donyo i ot pa maro, i’mulu amula. Pe i’cung atir i ot pa maro. i’bedo piny i pyen, nyo i kolo nyo mukeka i ot pa maro, pe i bedo i kom. War pe bedo i tyeni i ot pa maro. Man pi nyuto woro ni.

Ka ot pa maro obale, i’cito i yobo ot pa maro. Ka i’tyeko yobo ne ci dong icako miyo woro i ye ka maro ocako tic k’ede. Pe i’loko ki maro lacungu cungu, i’bedo piny ka i loko ki maro.

Gin acama mogo tye ma maro pe miyo bot cwar nyare. Ka otime ci nongo orwenyo woro ma tek dok nongo pe maro cwar nyare. Cam magi gin aye; Nyim amwoda, nyim lapu’pung, cak abota, dek abota ki dek malakwang.

Maro pe bedo kany ma cwar nyare tye iye ka cam. Or bene kit meno.

Ka gi’tye ka mato kongo, gin romo bedo k’acel ento pe gi leyo agwatta/labit (kikobo).

Ka i’gudu maro, myero ki tum Agudda pien ka pe ki tumu, twero kelo gooro i kom maro wa i ko     m en oor bene.

Maro ka nyare onywalo kayo ne ma latin lacoo, en yobbe me cito ka tingo latin pa nyare. En woto ki moko kongo, moko kwon kali, nyim, ngor ki gin amata mo. Ngor ki kali meno ki yobo dek’e wa ki gang pa nyare kunu.

Maro bedo i dyer ot. Jo ma obino ki maro cako gwelo dek, nongo ki bolo latin i koor maro. Ki yeko kongo ki dek. Maro pe tingo latin pa nyare me kayo ne.

Ikare me too, maro woto ki tyer me konyo yub I gang pa nyare.

Maro obedo wat me awora. En miyo tam dok ka two tye I gang pa nyare en twero lamo doge wek two man ku cang woko.

MEGO (Mama, Maa, Amaa, Ayaa): #

Min latin pe lwoko latine ma lacoo ma p’ud onywalo anywala wang ma latin otyeko kwer ne me nino adek. Man pien ka min latin ogudu nyim latin me coo ne ci latin meno doko lalur (bwoc) woko cut. Latin meno myero ki tim kwer me DWOKO LATIN I OT ka latin yobe.

Mego ticce me pwonyo lotino anyera ne ma i gange kit me tic ma i ot, tic ma woko i poto ki tic Acoli ma pa’pat. En miyo tam i kacokke ma lu-ot gi oyobo pi tiro doggola.

NEYO (NERA): #

Man obedo omin mama ni. En konyi i peko ma i komi. Tam’i ducu in i tito bote wek obed ki ngec i kom kwo ma megi. En miyo boti tam i yo ma pa’pat.

Ka lim nyom’i pe, neyo twero miyo boti lim me nono ma pe i deno adena ka en mari. Lok ma rac ma tye ka time i komi ki i gang wu, en bino riyo tal, coko coka, miyo ciko pi weko ber bedo ku dwog i kin wu i gang wu wek yomcwiny ku dong I gang pa lamine onyo wayo ne..

Ka kaane/poono ma bedo i mung tye bot neru. En pe tuccu kori ka i pono/kaane bote. En yenyo yo me kiken me kweeno lok meno ma calo in latin pa lamine.

Neru ka okeco i komi, twero lamo doge pi gin ma rac ma i’timo i kome. Ci lam man bi lobo kori. Ka dong gin ma rac tye ka time i komi, in i waco loke bot mama ni ki baba ni. Wu yobe ki tedo ma dit. Wu yobo moko kwette ki gin amata me cito kwede wa bote. Man wek en ku dwok laa ma ber i komi.

Mama ni aye cako kelo lok kun Waco ni, “Nen, latin’a ni con obalo i komi ento nen in omera ma ka yam an lacoo ononog an omeru ma wan wa bedo kacel wa kwedi gang kany. Ci man latin’a ni bene rom ki ma megi, pien en Latina kikome. In i dwok laa i kome”.

Neru dong labo doge me gonyo bal ma alam ma mege tye ka timo i komi ni ci cu’cut peko ma in i tye ka wok ki i ye ni gonye cut. Gonyo laa ki tiyo ki gweno latwol.

Dako pa neru bene laa ne rom aroma ki meg pa neru. Ka peko mo tye i gang pa neru, in i cito ka tiro bal meno ki lok, ki tam, ki tic.

Pwony mogo tye ma i’miyo ki mwoc. i mwoco gin ma neru otimo onyo gin ma cii neru otimo. Meno laa mo pe tye i ye. Labole “Lakwo Obwol Ocwit, ikwalo akwala pi ngo? Pi ngo pe i penyo apenya?”. Man onongo cii nero ne okwalo Obwol Ocwit.

Mwoc ma kit man miyo caro ma kit meno ki mukene pe mede i gang pa neru pi lworo lewic me mwoc pa okeyo.

Neyo buku okeyo ne i Wang Kac pi legi gi gum. Ka lur omako okeyo, neyo bene buku. Ka okeyo cito i dwar onyo i romo, neyo bene miyo laa.

Ka ki tye ka nyomo lakeyo ne, nero ki miyo bote dyel acel. Man ki lwongo ni dyel pa lakeyo.

Ka too otime I gang pa omine, twero bedo I kom okeyo ne onyo wayo ne onyo ngat mo ma cok kwede tung gang pa lamine. Neyo bino ma calo lanywal kikome. En bino ka jingo cwiny paco ma too opoto I ye ni. En boko lok ma kweyo cwiny lupaco meno.

Neyo ciko dano me ribe labongo apokapoka. En konyo riino/riyo tal, kun waco lok ada I wii dano.

I kare me yobo lyel, neyo woto ki tyer me yobo lyel pi gwoko lwak. En gamo laa ma ber bot lotino pa lamine onyo wayo ne ci dong dok paco ne.

Jami kom latoo ma calo tong, war ki lut/odoo ki miyo bot nero ne. en nero ne cito k’ede i kare me keeto lyel pa okeyo ne.

Nero kube ki nyikeyo ne ki wod keyo ne i kony mo kiken ma en mito nongo ne.

I kare me lamo laa, neyo miyo laa. En buku buk ki gweno latwol. Ka neru obuki, idok gangwu ma pe ineno ngeyi. Ka gangwu bor, icito gang pa wat’i ma cok, idonyo i ot ma nok ka dong ikati woko.

Ikare me nyom, neyo miyo tam i kom nyako ma okeyo ne mito ka nyo kite ber onyo kite rac.

Neyo bene cwalo keny pa okeyo ne, en woto ki lukwena bene pi neno ni keny pa okeyo ne owoto ma ber.

Ka ngut latin pa lamine olenge ma lalal onyo lakere, nongo nero ne odonyo i ot pa lamine ma latin p’ud ki nywalo anywala. En myero ku kwany lum raa aryo ci teno ki ngut latin tyen adek onyo angwen kwer pa latin ci ngut latin tire dok kakare.

Ka adola maki onyo tyeni pir atata nongo mon neyo oyac. Omyero icit ikwal moko kwon ki gang pa neru ipwor I wang adola ci cang woko.

Ka puc omaki, nongo in icamo dek ringo gweno kacel ki neru. Omyero iruc moo wol gweno i puc man ci cang woko onyo ka kot owil/omeny iyweyo puc ki cingi ci cang oko. Adong bene iyweyo kit meno ka kot owil/omeny.

Neyo bedo welo ma pire tek. Ka neyo olimo gang, ki neko ire gweno, ki miyo ire kongo ka mato. Ki tedo cam ma mitmit calo lapena aleya (dek ngor) ma nonog ki onyo moo i wiye.

Neyo buku dano ki gweno latwol i nyim doggola ne. ka obuk’i ci in dong pe idonyo i ode. Icito ma pe imanyo ngeyi.

WAYO (WAYA): #

Wayo obedo lamin Baba ni onyo lamin Cwari. Wayo aye lawi anyera ki i kaka onyo i gang moni.

Ka too opoto i paco, wayo kwanyo gin mo woto kwede me konyo yob me lyel.

Wayo bedo I lyel naka wang ma lotino anyera omegine odok ducu I gangi gi. Wayo konyo me goono/goyo tac anyera yaka gin dong cito par gi. Ka in nyako ma ki nyomi woko icito I lyel gang wu, myero ki goo bami ki gweno me gengo two bam mogo ma calo abok.

I kare me yobo lyel, wayo woto ki dyel. En neko dyel man ci kwanyo bat tung lacuc  cwalo I ot too. Ringo bam me gang lyel meno pa anyera, ki cwalo bot wayo ma calo lawi anyera. En miyo bot anyera me ateda.

Wayo miyo tam bot anyera. En lwongo anyera kacel ki coggi ci gin rayo tyer pi ot too. Gin nyute I kingi wek ngat acel acel ku nge cog anyera luwot gi ci dong gi dok I gangi gi.

I kare me cuna, wayo woto ki neno anyera rok mogo. En cunu anyera me miyo ki latin omine. Ka owinyo ni latin omine okelo dako, en aa bino ka neno ka nyako ne ber. En woto ki jami ayal ma en yalo ki nyako meno.

Ka latin omine ma nyako opor, ci ki dwogo gang ma oyac ci wayo yobe me dwoko en cen. Wayo kwanyo moo nyim, keto ii “adomo” me dunye pa nyar pa omine wek en ku dunye kwede ki I ka coo wek pe ku bed ma okwor okwor I gange. En woto bene ki jami mukene ma mite me gwoko lengo ki kom latin omine.

Wayo ka oo ka cwalo latin omine, ki yalo en ki dyel.

Wayo wiye poo pi gang gi. En gwoko lotino omegi ne i yoo mo kiken ma en twero. Nyako penyo wayo ne ka lacoo ma tye ka cune ni ber wek en eye.

Twoo mogo ma opoto i kom lotino omegi ne en cango ‘oko. Two ma calo Loc, wayo cwero wang loc ki odeyo ci mwodo odeyo meno ci loc cang woko. Onyo Onang-melo ma lwero yer wii lotino woko. Wayo tono nyuka kany ma Onang-Melo tye i ye ni, ci en nango nyuka meno woko ci Onang-Melo rweny ‘oko.

Ka latin ngok ma tek, min latin yobo odii ci keto iye ngok pa latin alii alii ma wayo pe ngeyo ci miyo ki wayo bango odii meno ci ngok pa latin juke woko.

Ka “Olangkidi” okayi, icito igwayo cet pa wayo inango ci cang woko.

Wayo cwalo cii omine I paneyo latin ka omo gi kwer me “pooro” kado.

Wayo bene ki weko twomo wiye gin ki wayo me tung ca I kare me mato “oput”.

Wayo aye cwalo lotino i ter bul Bwola.

Ka ki neko lee mo i paco, wayo ki miyo bote “Bam” ma calo nyako ma paco.

Wayo aye cwalo Nya’ pa omine i pare/gange ka onongo iic atura onyo ka dong ki nyomo otum.

Wayo limo paco gi kare ki kare wek lotino omegi ne gu nge en.

Wayo cango two Nyonyo ki i wii latin omine. En cwero nyonyo ma i wii latin omine ci mwodo odeyo meno ‘oko. Nyonyo cang woko cut.

Wayo konyo ki lok ma tye i gang gi. En tuccu lok atir labongo mungu gin mo. Wayo timo meno wek gang gi pe ku too.

Jami mukene ma wayo konyo kwede aye; ka Olangkidi okayi, inango cet pa wayu ci kor lak Olangkidi cang woko. Ka Otit odonyo i umi, i’cito i butu gang pa wayu ci otit kati woko.

Ka nek otime ma ki mato Oput, wacci bene ki miyo gin twomo wii gi. Wayo tung bot la nek ki wayo tung bot la too. Gin bene miyo tam me juku akeca i kin jo aryo ma bal otime i kin gi ni.

KWARO (KWARA): #

Kwaro obedo ladit won gang. Won Cwari, won Mama ni onyo won Baba ni in ilwongo ni kwaru. Dooro gang tfye i wi Kwaro. En aye rwot Abila, en lamo two Gemo ma bino, Moyo paco ne, coko bal wek pe ku time i paco, doro kacokke i paco ka bene tweyo lok alara. Wooro me gang ki miyo ki en.

Kwaro aye cako bilo gin acama onyo gin amata. Ngec ma tye ki miyo bot Kwaro wii atii.

Kwaro ka otegi ma tek, twero miyo twero bot latin acel ma i dye kal twero leyo ka kare.

Dek pa Kwaro aye ki kwongo cwalo ka dong jo mukene ki miyo bot gi dek.

Kwaro tye ki labol ma pol. En nyutu wang ngom bot lotino wek gu nge. NGom kwaro, olet, ter-kwaro ki pwony i Wang-OO kit ma yang Acoli tfimo jami kwede. Lotino ngeyo cik Acoli ki bot Kwaro.

BABU (BABA, ABAA): #

Baa pa latin onyo won latin pe byelo latin Kayo ne. ka man otime myero en ku tum, ka pe ci kec kom mako latin meno woko.

Babu gwoko lotino ne i yo ma pa’pat ma calo wilo bongo i kome, culu i gang kwan.

Babu nyomo dako me acel ki wod’e. ka wod’e mito nyomo dako me aryo, en awobi dong yenyo lim ma mege pire kene.

Babu goyo byeka me gedo ot i gange, puru poto ki mukene. En pwonyo lotino awobe ki pur, yobo dero, cwec Odero, Teet ki tic cing ma pat pat. En miyo pwod bot latin ma obalo, yobo namo me yomcwiny i gang’e.

Babu konyo me yobo lok alara i gange me kelo ber bedo i kin dano.

DAYO (ADAA, DAA, IYAA, AYAA): #

Man aye min Baba ni onyo min Mama ni. Min Cwar’i bene obedo Ada ani. En pole obedo lapidi pa likwayo ne.

Dayo tye ki ngec ma tut i lok me paco, i doggola. LAbol pa lok pole maro nonge bot Dayo. Tam ma tye kong ki cito bot Dayo. En miyo tam bot Mon-Wote i kom ngec me paco kenyu kit ma en ngeyo kwede.

OOR (ORA): #

Man ngat ma onyomo i paco onyo ngat ma ki nyomo lamin’e i paco botwu. Oor miyo tam me tic ki lok. En konyo tic, yobo ot, puru pur, miyo mic me kony me peko ka opoto i ka maro ne.

Ka latin Awobi mo mito nyom ki i ka Maro ne, Oor ki oro ma calo Lakwena. Meno nongo latin pa omin Dako ne onyo latin pa omegi pa’Ooce.

OKEYO (OKEYA): #

Man latin pa Nyako. En la tyer lok. Lok ma ki mungu amunga, en tyero kany ma leng. Ka lok mo tye i paneyo ne ma ki lworo tuco atyer, ki lwongo Okeyo. Ki kwilo lok man bot Okeyo pien nongo jo ma paco kunu lworo tucco ne.

Ka dong ki keto lok piny, en Okeyo dong kato ki lok meno woko. Man weko bal dong pe nyaa i kom lok ma ki bedo ka mungu ne amunga ni.

Okeyo aye oobo mac pa lodito. En aye bedo la oor I gang ka yob mot ye.en bene miyo tyer I kare me lyel ayoba I paneyo ne.

Wiic lee ma ki neko I lyel ki miyo bot wot-keyo gin tedo gi camo kacel.

Ka lyel otum, okeyo ki miyo bote gweno latwol ki kwette ci en aye dong keto bolo lyel. Dek gweno man en tedo I dog bolo wa kongo bene ki mato ki kunu nongo gin woto ki yako bolo meno. Meno aye keto lyel.

I kare me nyom, okeyo bedo lakol dyang. En bene ki ooro ka lwongo nyako. En kubu kin awobi ki nyako dok bene twero bedo wonkom me nyom.

Ka kwero latin tye, okeyo aye cito paneyo ki latin ka gamo jami kwer.

Kwero latin ma ngic, ki lwongo Okeyo me tyeko kwer. Calo i kare me kwero Jok. Ki miyo Lut-Kwon/Olutu-Kwon ma kwon tye i wiye. Okeyo mano ot dok tung nge ot. En nango kwon ki I wii olutu-kwon kun  loko kun ciko cii Nero ne me gwoko latin pa Nero ne ma ber dok ka pe Cii Nero ne ogwoko latin pa Nero ne ma ber ci Cii Nero ne ngut woko pien en etwero wango onyo tic ikom kome me mon’I woko.

Ka i kwer me Jok, Okeyo ciko Cii Nero ne ki leb ma tang ni ka pe ogwoko latin pa Nero ne ma ber ci en itimo bal woko i kome me mon ni. Inge ciko kit meno, Okeyo gucu Olutu-kwon kato ki i wi ot, dwoko tung i doggola ci nongo kwer dong otum.

Ka ki neko lee onyo winyo mo i paneyo ne, Okeyo ki miyo bote wii lee meno aye en camo. Okeyo ki ooro i oor ma pire tek ki paneyo ne.

Updated on January 29, 2025